Η ενιαία τιμή του βιβλίου είναι ένα μέτρο που επιβάλλει την απαγόρευση εκπτώσεων άνω του 10% στη λιανική τιμή των βιβλίων κατά τα δύο πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας τους. Ο σκοπός του είναι να εμποδίζει τον ελεύθερο ανταγωνισμό στο επίπεδο της τιμής στα σημεία πώλησης, προστατεύοντας έτσι σε κάποιο βαθμό τις μικρότερες επιχειρήσεις και διευκολύνοντας την έκδοση βιβλίων που έχουν υψηλό ποσοστό ρίσκου για τους εκδότες. Χρησιμοποιείται αποτελεσματικά σε πολλές μεγάλες αγορές όπως η Γαλλία και η Γερμανία εδώ και πολλά χρόνια, ενώ χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, που σταμάτησαν να το εφαρμόζουν, είδαν την αγορά τους να σαρώνεται από μονοπωλιακές δυνάμεις, πρώτα τις μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων και τα σούπερ μάρκετ και στη συνέχεια τον Γολιάθ που λέγεται Amazon.
Το θέμα ήρθε στην επιφάνεια τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς συζητείται η κατάργηση του μέτρου –στο πλαίσιο της κατάργησης διάφορων μακροχρόνιων προστατευτισμών που ζητάει η τρόικα–, με τους παράγοντες της αγοράς του βιβλίου (εκδότες, συγγραφείς, βιβλιοπώλες) να εκφράζουν σχεδόν ομόφωνα την αντίθεσή τους. Ακόμα και κάποιες φωνές φιλελεύθερες που παθαίνουν αλλεργία σε κάθε είδους προστατευτισμό συμφωνούν ότι η ενιαία τιμή του βιβλίου είναι ένα μέτρο χρήσιμο, κυρίως επειδή αναγνωρίζουν ότι το βιβλίο ως προϊόν είναι αλλιώτικο από τις μπαταρίες και τα πιγκάλ, και χρήζει προστασίας.
Κι εγώ συμφωνώ πως η κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου σήμερα στην Ελλάδα θα ήταν λάθος.
Ωστόσο, παρακολουθώντας τον διάλογο, κάτι δεν μου μοιάζει πολύ σωστό. Είναι λίγο σαν να έρχεται καταπάνω μας ο γιγάντιος αστεροειδής και εμείς να κουβεντιάζουμε για τον έλεγχο της υπογεννητικότητας. Είναι σημαντικό το θέμα της υπογεννητικότητας. Αλλά για ρίξτε μια ματιά προς τα πάνω.
Η τεχνολογία έχει την ενοχλητική και θαυμάσια συνήθεια να φέρνει ριζοσπαστικές λύσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες, που αλλάζουν εντελώς τη λειτουργία συγκεκριμένων πτυχών της ζωής, βελτιώνοντας θεαματικά άλλες. Αυτό κάνει. Καταστρέφει «αγορές» (νερουλάδες, κατασκευαστές κάρων, πωλητές δίσκων βινυλίου και CD) εμφανίζοντας προϊόντα και υπηρεσίες που καθιστούν παλαιότερα προϊόντα και υπηρεσίες άχρηστα.
Το «βιβλίο», ως αντικείμενο που αποτελείται από συρραμένα χαρτιά, είναι ένα προϊόν, και ως τέτοιο σήμερα πράγματι μοιάζει να απειλείται από την έλευση ενός γιγάντιου online μονοπωλίου. Στον τελευταίο New Yorker ο δημοσιογράφος Τζορτζ Πάκερ έγραψε την ιστορία του Amazon, του μεγαλύτερου πολυκαταστήματος στον κόσμο, κι έθεσε το θέμα ως εξής:
«Το ερώτημα δεν είναι αν το Amazon είναι κακό για την αγορά του βιβλίου. Το ερώτημα είναι αν είναι κακό για το βιβλίο».
Και του παίρνει 12.000 λέξεις, για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως ναι, από ό,τι φαίνεται, είναι.
«Το Amazon έχει επιβάλει την ιδέα πως το βιβλίο είναι ένα προϊόν που έχει ελάχιστη αξία», γράφει το άρθρο. Εξηγεί πώς έχει αλλάξει τα οικονομικά δεδομένα του πώς γράφονται τα βιβλία και υπογραμμίζει ότι, με μερικές πολύ προβεβλημένες εξαιρέσεις, τα έσοδα των συγγραφέων μειώνονται ραγδαία. Σύντομα, λέει, μόνο άνθρωποι που είναι ήδη ευκατάστατοι από άλλη δραστηριότητα (ακαδημαϊκοί, διάσημοι) θα μπορούν να αφιερώνουν χρόνο για να γράψουν βιβλία.
Το Amazon, φυσικά, αδιαφορεί, καθώς πλέον μόνο το 7% του τζίρου του προέρχεται από τα βιβλία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι κάθε φορά που παραγγέλνουμε ένα αντίτυπο σε καταπληκτική τιμή, ή όποτε κατεβάζουμε σε δευτερόλεπτα ένα φτηνό e-book στο Kindle, συνεισφέρουμε στην κατάρρευση του συστήματος παραγωγής των προϊόντων που λέγονται «βιβλία».
Αυτό συμβαίνει ήδη στον αγγλόφωνο κόσμο, και είναι ανώφελο να πιστεύουμε ότι μέτρα όπως η ενιαία τιμή του βιβλίου θα ανακόψουν αυτή την πορεία και στα δικά μας μέρη για πολύ καιρό. Επίσης, είναι ανώφελο να διαβάζουμε τα παραπάνω και να φανταζόμαστε μια μελλοντική Αμαζόνια δυστοπία γεμάτη φτηνιάρικα αναγνώσματα και αναγνώστες-ζόμπι, γιατί και αυτό το στάδιο προσωρινό είναι. Οσο ο κόσμος θα θέλει να διαβάζει βιβλία στο χαρτί, και το Amazon και τεχνολογίες όπως το print on demand θα δίνουν λύσεις – αλλά κι αυτές προσωρινές θα είναι.
Γιατί ο αστεροειδής που πέφτει δεν είναι το Amazon· είναι το Ιντερνετ. Τα «βιβλία» δεν είναι μόνο αντικείμενα: Στην ουσία τους είναι μεγάλα κείμενα από λέξεις, οπότε το μεγαλύτερο ερώτημα δεν είναι «τι θα απογίνουν τα βιβλία στην εποχή του Amazon», αλλά «τι θα απογίνουν οι λέξεις στην εποχή του Ιντερνετ».
«Ο,τι μπορεί να αντιγραφεί στο Ιντερνετ, αντιγράφεται», είπε ο συνιδρυτής του Wired, Κέβιν Κέλι, σε συνέντευξη πρόσφατα. «Ετσι δημιουργείται μια οικονομία που βασίζεται σε πράγματα άλλα, επειδή τα αντίγραφα είναι τόσο άφθονα που δεν έχουν αξία. Δεν αξίζουν τίποτα, οπότε δεν έχει νόημα να τα προστατεύεις».
Το τι σημαίνει αυτό για τον τρόπο –και το περιεχόμενο– που θα διαβάζουμε το 2030, δεν το ξέρω. Το σίγουρο είναι πως τότε η «ενιαία τιμή του βιβλίου» θα είναι μια γραφική ανάμνηση.
Το θέμα ήρθε στην επιφάνεια τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς συζητείται η κατάργηση του μέτρου –στο πλαίσιο της κατάργησης διάφορων μακροχρόνιων προστατευτισμών που ζητάει η τρόικα–, με τους παράγοντες της αγοράς του βιβλίου (εκδότες, συγγραφείς, βιβλιοπώλες) να εκφράζουν σχεδόν ομόφωνα την αντίθεσή τους. Ακόμα και κάποιες φωνές φιλελεύθερες που παθαίνουν αλλεργία σε κάθε είδους προστατευτισμό συμφωνούν ότι η ενιαία τιμή του βιβλίου είναι ένα μέτρο χρήσιμο, κυρίως επειδή αναγνωρίζουν ότι το βιβλίο ως προϊόν είναι αλλιώτικο από τις μπαταρίες και τα πιγκάλ, και χρήζει προστασίας.
Κι εγώ συμφωνώ πως η κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου σήμερα στην Ελλάδα θα ήταν λάθος.
Ωστόσο, παρακολουθώντας τον διάλογο, κάτι δεν μου μοιάζει πολύ σωστό. Είναι λίγο σαν να έρχεται καταπάνω μας ο γιγάντιος αστεροειδής και εμείς να κουβεντιάζουμε για τον έλεγχο της υπογεννητικότητας. Είναι σημαντικό το θέμα της υπογεννητικότητας. Αλλά για ρίξτε μια ματιά προς τα πάνω.
Η τεχνολογία έχει την ενοχλητική και θαυμάσια συνήθεια να φέρνει ριζοσπαστικές λύσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες, που αλλάζουν εντελώς τη λειτουργία συγκεκριμένων πτυχών της ζωής, βελτιώνοντας θεαματικά άλλες. Αυτό κάνει. Καταστρέφει «αγορές» (νερουλάδες, κατασκευαστές κάρων, πωλητές δίσκων βινυλίου και CD) εμφανίζοντας προϊόντα και υπηρεσίες που καθιστούν παλαιότερα προϊόντα και υπηρεσίες άχρηστα.
Το «βιβλίο», ως αντικείμενο που αποτελείται από συρραμένα χαρτιά, είναι ένα προϊόν, και ως τέτοιο σήμερα πράγματι μοιάζει να απειλείται από την έλευση ενός γιγάντιου online μονοπωλίου. Στον τελευταίο New Yorker ο δημοσιογράφος Τζορτζ Πάκερ έγραψε την ιστορία του Amazon, του μεγαλύτερου πολυκαταστήματος στον κόσμο, κι έθεσε το θέμα ως εξής:
«Το ερώτημα δεν είναι αν το Amazon είναι κακό για την αγορά του βιβλίου. Το ερώτημα είναι αν είναι κακό για το βιβλίο».
Και του παίρνει 12.000 λέξεις, για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως ναι, από ό,τι φαίνεται, είναι.
«Το Amazon έχει επιβάλει την ιδέα πως το βιβλίο είναι ένα προϊόν που έχει ελάχιστη αξία», γράφει το άρθρο. Εξηγεί πώς έχει αλλάξει τα οικονομικά δεδομένα του πώς γράφονται τα βιβλία και υπογραμμίζει ότι, με μερικές πολύ προβεβλημένες εξαιρέσεις, τα έσοδα των συγγραφέων μειώνονται ραγδαία. Σύντομα, λέει, μόνο άνθρωποι που είναι ήδη ευκατάστατοι από άλλη δραστηριότητα (ακαδημαϊκοί, διάσημοι) θα μπορούν να αφιερώνουν χρόνο για να γράψουν βιβλία.
Το Amazon, φυσικά, αδιαφορεί, καθώς πλέον μόνο το 7% του τζίρου του προέρχεται από τα βιβλία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι κάθε φορά που παραγγέλνουμε ένα αντίτυπο σε καταπληκτική τιμή, ή όποτε κατεβάζουμε σε δευτερόλεπτα ένα φτηνό e-book στο Kindle, συνεισφέρουμε στην κατάρρευση του συστήματος παραγωγής των προϊόντων που λέγονται «βιβλία».
Αυτό συμβαίνει ήδη στον αγγλόφωνο κόσμο, και είναι ανώφελο να πιστεύουμε ότι μέτρα όπως η ενιαία τιμή του βιβλίου θα ανακόψουν αυτή την πορεία και στα δικά μας μέρη για πολύ καιρό. Επίσης, είναι ανώφελο να διαβάζουμε τα παραπάνω και να φανταζόμαστε μια μελλοντική Αμαζόνια δυστοπία γεμάτη φτηνιάρικα αναγνώσματα και αναγνώστες-ζόμπι, γιατί και αυτό το στάδιο προσωρινό είναι. Οσο ο κόσμος θα θέλει να διαβάζει βιβλία στο χαρτί, και το Amazon και τεχνολογίες όπως το print on demand θα δίνουν λύσεις – αλλά κι αυτές προσωρινές θα είναι.
Γιατί ο αστεροειδής που πέφτει δεν είναι το Amazon· είναι το Ιντερνετ. Τα «βιβλία» δεν είναι μόνο αντικείμενα: Στην ουσία τους είναι μεγάλα κείμενα από λέξεις, οπότε το μεγαλύτερο ερώτημα δεν είναι «τι θα απογίνουν τα βιβλία στην εποχή του Amazon», αλλά «τι θα απογίνουν οι λέξεις στην εποχή του Ιντερνετ».
«Ο,τι μπορεί να αντιγραφεί στο Ιντερνετ, αντιγράφεται», είπε ο συνιδρυτής του Wired, Κέβιν Κέλι, σε συνέντευξη πρόσφατα. «Ετσι δημιουργείται μια οικονομία που βασίζεται σε πράγματα άλλα, επειδή τα αντίγραφα είναι τόσο άφθονα που δεν έχουν αξία. Δεν αξίζουν τίποτα, οπότε δεν έχει νόημα να τα προστατεύεις».
Το τι σημαίνει αυτό για τον τρόπο –και το περιεχόμενο– που θα διαβάζουμε το 2030, δεν το ξέρω. Το σίγουρο είναι πως τότε η «ενιαία τιμή του βιβλίου» θα είναι μια γραφική ανάμνηση.
Πηγή: kathimerini.gr
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου