Μερικούς μήνες μετά την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ουάσινγκτον αποφάσισε κι αυτή πώς η επιστημονική γνώση θα πρέπει να παρέχεται δωρεάν σε ιδρύματα που χρηματοδοτούνται με δημόσια κονδύλια, ένα χρόνο μετά τη δημοσίευσή τους. Στην Ελλάδα έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, κυρίως ως προς τις υποδομές.
Οι αποφάσεις των ομοσπονδιακών οργάνων έρχονται ύστερα από πιέσεις επιστημονικών οργανώσεων, οι οποίες θεωρούν παράλογο να πληρώνουν τα πανεπιστήμια για να έχουν πρόσβαση σε επιστημονικές μελέτες που χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους. Στις ΗΠΑ, περισσότερα από 65.000 άτομα έχουν υπογράψει αίτημα προς τον Λευκό Οίκο με το οποίο ζητούσαν ελεύθερη πρόσβαση στις επιστημονικές μελέτες.
Σύμφωνα με τη επιθεώρηση Nature την περασμένη εβδομάδα ο Τζον Χόλντρεν, υπεύθυνος του Τομέα Πολιτικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Λευκού Οίκου απέστειλε εγκύκλιο με την οποία ενημερώνει τις αρμόδιες αρχές ότι θα πρέπει να προετοιμάσουν τους εκδοτικούς οίκους ώστε τα ηλεκτρονικά αποτελέσματα αναζήτησης να παρέχονται δωρεάν, ένα χρόνο μετά την πρώτη ημέρα δημοσίευσής τους.
Η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης έρχεται λιγότερο από ένα χρόνο μετά την ανακοίνωση του Χάρβαρντ ότι σταματά να πληρώνει για ακριβές επιστημονικές επιθεωρήσεις. Οι πιο σημαντικές εκδόσεις όπως τα Νature, Science και Cell, αντλούν το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους από τις συνδρομές. H μεγαλύτερη εταιρεία του κλάδου είναι η ολλανδική Elsevier, η οποία εκδίδει 2.000 επιθεωρήσεις (Cell, The Lancet) και απασχολεί 7.000 άτομα. Σύμφωνα με το Ρόιτερς η Elsevier είχε πέρυσι έσοδα 2,1 δισεκατομμυρίων βρετανικών λιρών και κέρδη 768 εκατομμυρίων, με περιθώριο κέρδους που φτάνει το 37%.
Την τελευταία δεκαετία όμως γίνονται όλο και δημοφιλέστερες οι επιθεωρήσεις ανοιχτής πρόσβασης, όπως το αμερικανικό PLoS και το βρετανικό Biomed Central, οι οποίες είναι δωρεάν διαθέσιμες στο Διαδίκτυο.
Επιπλέον, ιδιαίτερη αύξηση παρουσιάζεται στην ανοικτή πρόσβαση μέσω των ιδρυματικών ή θεματικών αποθετηρίων (ο λεγόμενος «πράσινος δρόμος» της ανοικτής πρόσβασης), τα οποία παρέχουν ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά άρθρα και επιστημονικά δεδομένα. Τέτοια είναι, για παράδειγμα, το PubMedCentral στις ΗΠΑ (θεματικό αποθετήριο για την Ιατρική), το ORBi, το ιδρυματικό αποθετήριο του Πανεπιστημίου της Λιέγης στο Βέλγιο και ο «’Ηλιος», το ιδρυματικό αποθετήριο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα έχει ήδη επενδυθεί το ποσό που αφορά στην ανάπτυξη αποθετηρίων για όλα τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ της χώρας, έτσι ώστε κάθε ίδρυμα να είναι σε θέση να διαχειρίζεται και να διαθέτει με ανοικτή πρόσβαση την επιστημονική του παραγωγή, χωρίς να εξαρτάται από κανέναν εκδότη και να περιορίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία.
Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) που είναι αρμόδιο για τη συγκέντρωση και τη διάθεση του επιστημονικού αποθέματος της χώρας, αναπτύσσει και λειτουργεί αποθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης (Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, Ήλιος με το επιστημονικό υλικό του ΕΙΕ, Πανδέκτης με συλλογές Ιστορίας και Πολιτισμού, ψηφιακή Ζωφόρος του Παρθενώνα), τα οποία καλύπτουν όλες τις επιστήμες και διευρύνονται συνεχώς. Επίσης, στο πλαίσιο των ηλεκτρονικών επιστημονικών εκδόσεών του (ePublishing), το ΕΚΤ εκδίδει, σε συνεργασία με επιστημονικούς εκδότες (ερευνητικούς, ακαδημαϊκούς και πολιτιστικούς φορείς), περιοδικά ανοικτής πρόσβασης σε ηλεκτρονική μορφή, ώστε το περιεχόμενό τους να είναι προσβάσιμο μέσω Διαδικτύου. Η δραστηριότητα αυτή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας, που είναι το κύριο αναπτυξιακό έργο του ΕΚΤ.
Μέχρι σήμερα περισσότερες από 5.500.000 ψηφιακές σελίδες ηλεκτρονικών αποθετηρίων, επιστημονικών περιοδικών και ψηφιακών βιβλιοθηκών διατίθενται ήδη από τον δικτυακό τόπο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας. Επίσης, προωθεί μεγάλο όγκο του επιστημονικού και πολιτιστικού αποθέματος που συλλέγει, στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana, με στόχο την ανάδειξη του ελληνικού ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου.
Μάλιστα, τον τελευταίο χρόνο δραστηριοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως συντονιστής ευρωπαϊκού έργου Mediterranean Open Access Network (Ανοικτό Δίκτυο πρόσβασης της Μεσογείου) το οποίο συμβάλλει στην προώθηση συντονισμένων πολιτικών για την ανοικτή πρόσβαση στην Μεσογειακή Ευρώπη σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Παράλληλα, ως ο ελληνικός κόμβος για την ανοικτή πρόσβαση του ευρωπαϊκού έργου OpenAIREplus, το οποίο συλλέγει και παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας που χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τo EKT ενημερώνει, σε σταθερή βάση, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα για τις απαιτήσεις για την ανοικτή πρόσβαση που έχει η Επιτροπή στο 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την έρευνα (FP7).
Ανοικτή Πρόσβαση στην Ελλάδα
Ο ελληνικός δικτυακός τόπος για την Ανοικτή Πρόσβαση www.openaccess.gr
Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίαςwww.epset.gr
EKT ePublishing www.ekt.gr/epublishing
Eθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών www.didaktorika.gr
Ήλιος: Αποθετήριο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνώνhelios-eie.ekt.gr
Αποθετήριο «Πανδέκτης» με ψηφιακές συλλογές ιστορίας και πολιτισμού http://pandektis.ekt.gr
Σύμφωνα με τη επιθεώρηση Nature την περασμένη εβδομάδα ο Τζον Χόλντρεν, υπεύθυνος του Τομέα Πολιτικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Λευκού Οίκου απέστειλε εγκύκλιο με την οποία ενημερώνει τις αρμόδιες αρχές ότι θα πρέπει να προετοιμάσουν τους εκδοτικούς οίκους ώστε τα ηλεκτρονικά αποτελέσματα αναζήτησης να παρέχονται δωρεάν, ένα χρόνο μετά την πρώτη ημέρα δημοσίευσής τους.
Η απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης έρχεται λιγότερο από ένα χρόνο μετά την ανακοίνωση του Χάρβαρντ ότι σταματά να πληρώνει για ακριβές επιστημονικές επιθεωρήσεις. Οι πιο σημαντικές εκδόσεις όπως τα Νature, Science και Cell, αντλούν το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους από τις συνδρομές. H μεγαλύτερη εταιρεία του κλάδου είναι η ολλανδική Elsevier, η οποία εκδίδει 2.000 επιθεωρήσεις (Cell, The Lancet) και απασχολεί 7.000 άτομα. Σύμφωνα με το Ρόιτερς η Elsevier είχε πέρυσι έσοδα 2,1 δισεκατομμυρίων βρετανικών λιρών και κέρδη 768 εκατομμυρίων, με περιθώριο κέρδους που φτάνει το 37%.
Την τελευταία δεκαετία όμως γίνονται όλο και δημοφιλέστερες οι επιθεωρήσεις ανοιχτής πρόσβασης, όπως το αμερικανικό PLoS και το βρετανικό Biomed Central, οι οποίες είναι δωρεάν διαθέσιμες στο Διαδίκτυο.
Επιπλέον, ιδιαίτερη αύξηση παρουσιάζεται στην ανοικτή πρόσβαση μέσω των ιδρυματικών ή θεματικών αποθετηρίων (ο λεγόμενος «πράσινος δρόμος» της ανοικτής πρόσβασης), τα οποία παρέχουν ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά άρθρα και επιστημονικά δεδομένα. Τέτοια είναι, για παράδειγμα, το PubMedCentral στις ΗΠΑ (θεματικό αποθετήριο για την Ιατρική), το ORBi, το ιδρυματικό αποθετήριο του Πανεπιστημίου της Λιέγης στο Βέλγιο και ο «’Ηλιος», το ιδρυματικό αποθετήριο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα έχει ήδη επενδυθεί το ποσό που αφορά στην ανάπτυξη αποθετηρίων για όλα τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ της χώρας, έτσι ώστε κάθε ίδρυμα να είναι σε θέση να διαχειρίζεται και να διαθέτει με ανοικτή πρόσβαση την επιστημονική του παραγωγή, χωρίς να εξαρτάται από κανέναν εκδότη και να περιορίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία.
Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) που είναι αρμόδιο για τη συγκέντρωση και τη διάθεση του επιστημονικού αποθέματος της χώρας, αναπτύσσει και λειτουργεί αποθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης (Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, Ήλιος με το επιστημονικό υλικό του ΕΙΕ, Πανδέκτης με συλλογές Ιστορίας και Πολιτισμού, ψηφιακή Ζωφόρος του Παρθενώνα), τα οποία καλύπτουν όλες τις επιστήμες και διευρύνονται συνεχώς. Επίσης, στο πλαίσιο των ηλεκτρονικών επιστημονικών εκδόσεών του (ePublishing), το ΕΚΤ εκδίδει, σε συνεργασία με επιστημονικούς εκδότες (ερευνητικούς, ακαδημαϊκούς και πολιτιστικούς φορείς), περιοδικά ανοικτής πρόσβασης σε ηλεκτρονική μορφή, ώστε το περιεχόμενό τους να είναι προσβάσιμο μέσω Διαδικτύου. Η δραστηριότητα αυτή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας, που είναι το κύριο αναπτυξιακό έργο του ΕΚΤ.
Μέχρι σήμερα περισσότερες από 5.500.000 ψηφιακές σελίδες ηλεκτρονικών αποθετηρίων, επιστημονικών περιοδικών και ψηφιακών βιβλιοθηκών διατίθενται ήδη από τον δικτυακό τόπο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας. Επίσης, προωθεί μεγάλο όγκο του επιστημονικού και πολιτιστικού αποθέματος που συλλέγει, στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana, με στόχο την ανάδειξη του ελληνικού ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου.
Μάλιστα, τον τελευταίο χρόνο δραστηριοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως συντονιστής ευρωπαϊκού έργου Mediterranean Open Access Network (Ανοικτό Δίκτυο πρόσβασης της Μεσογείου) το οποίο συμβάλλει στην προώθηση συντονισμένων πολιτικών για την ανοικτή πρόσβαση στην Μεσογειακή Ευρώπη σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Παράλληλα, ως ο ελληνικός κόμβος για την ανοικτή πρόσβαση του ευρωπαϊκού έργου OpenAIREplus, το οποίο συλλέγει και παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας που χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τo EKT ενημερώνει, σε σταθερή βάση, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα για τις απαιτήσεις για την ανοικτή πρόσβαση που έχει η Επιτροπή στο 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την έρευνα (FP7).
Ανοικτή Πρόσβαση στην Ελλάδα
Ο ελληνικός δικτυακός τόπος για την Ανοικτή Πρόσβαση www.openaccess.gr
Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίαςwww.epset.gr
EKT ePublishing www.ekt.gr/epublishing
Eθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών www.didaktorika.gr
Ήλιος: Αποθετήριο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνώνhelios-eie.ekt.gr
Αποθετήριο «Πανδέκτης» με ψηφιακές συλλογές ιστορίας και πολιτισμού http://pandektis.ekt.gr
Πηγή: www.tanea.gr
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου