Είναι ευθύνη κάθε κράτους, από τη σύστασή του, να διατηρεί τον δημόσιο χαρακτήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης του" λέει ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, ο νέος διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Με μακρά εμπειρία στα ζητήματα των βιβλιοθηκών και πολυετή θητεία στη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου της Κύπρου, σ' αυτή την πρώτη του δημόσια τοποθέτηση για την Εθνική Βιβλιοθήκη, μας μιλά για τη σημερινή της κατάσταση, "ζει ακόμα επειδή υπάρχει το προσωπικό της" λέει, για όσα έχει κατά νου για τη λειτουργία της, για τον δημόσιο χαρακτήρα, τις συλλογές και τα προβλήματά της, για τη μετεγκατάστασή της στο Φαληρικό Δέλτα, αλλά και για τις ενστάσεις γύρω από τον ρόλο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ξετυλίγει τις σκέψεις τους με ηρεμία σε ένα όμως ζήτημα επανέρχεται διαρκώς. Στον ρόλο του κράτους. "Αν το κράτος συνεχίσει να μην εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του έναντι της ΕΒΕ δεν θα χαθεί ο δημόσιος χαρακτήρας της ΕΒΕ, θα χαθεί η ΕΒΕ".
"Αν το κράτος συνεχίσει να μην εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του έναντι της ΕΒΕ δεν θα χαθεί ο δημόσιος χαρακτήρας της ΕΒΕ, θα χαθεί η ΕΒΕ - Δεν υπάρχει Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη, υπάρχει Εθνική Βιβλιοθήκη σε νέα στέγη και με νέες υπηρεσίες"
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Ποιος είναι ο καθοριστικός παράγοντας που σας έπεισε να εγκαταλείψετε μια «στρωμένη» καριέρα στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Κύπρου για να αναλάβετε την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας;
Δεν υπήρξε απολύτως τίποτα που να με διώξει από την Κύπρο. Με ελκύει η πρόκληση και η κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Εθνική Βιβλιοθήκη.
* Κρίσιμη γιατί;
Είναι δισυπόστατη η κατάσταση στη Βιβλιοθήκη. Η μία αφορά στην εγκατάλειψή της από την πολιτεία και η άλλη είναι η πρόκληση του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και η ευκαιρία που δίνεται όχι απλά για την ανάπτυξη, αλλά για την «ανάσταση» της ΕΒΕ. Η Βιβλιοθήκη ζει ακόμα επειδή υπάρχουν οι άνθρωποί της, το προσωπικό που κλείνει 25 και 30 χρόνια δουλειάς, και δεν του πάει η καρδιά να την εγκαταλείψει. Είναι παιδιά της και είναι παιδί τους.
* Εκτός από το δισυπόστατο, η πραγματική κατάσταση που βρήκατε ποια είναι;
Δεν έχει προϋπολογισμό. Οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις φτάνουν τις 600 χιλιάδες ευρώ, δηλαδή δάνεια, ΔΕΗ, κοινόχρηστα, και άλλες ανελαστικές δαπάνες, και ο προϋπολογισμός της είναι 295.000 ευρώ. Όταν δεν δίνεται συμπληρωματικός προϋπολογισμός τα χρέη αυξάνονται. Βιβλίο έχει να αγοραστεί 11 χρόνια, άρα μιλάμε για στάσιμη συλλογή. Συμμετοχή σε συνέδρια και άλλες απαραίτητες δραστηριότητες απουσιάζουν από την ατζέντα της ΕΒΕ. Όσο για το προσωπικό, προκειμένου να λειτουργήσει ως μια σύγχρονη βιβλιοθήκη, απαιτείται ένα δυναμικό της τάξης των 220-300 ατόμων. Αυτό δείχνουν οι ανεξάρτητες μελέτες. Αυτή τη στιγμή το μόνιμο προσωπικό είναι 48 άτομα εκ των οποίων οι 17 συνταξιοδοτούνται μέσα στον επόμενο χρόνο και άλλοι 30 αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί. Όταν η Λετονία με 2 εκατ. πληθυσμό έχει 466 άτομα προσωπικό ή η Λιθουανία με 3.500 εκατ. πληθυσμό έχει 527 άτομα προσωπικό τότε καταλαβαίνεται για τι μεγέθη μιλάμε.
Στην ουσία το προσωπικό της βιβλιοθήκης έχει αποδεκατιστεί. Και αυτό το προσωπικό που έχει μείνει συμβάλλει ιδίοις εξόδοις για να αγοράσει είτε σμίλες, αναλώσιμα και εργαλεία για τη συντήρηση των πολύτιμων βιβλίων είτε καθαριστικά και απορρυπαντικά για την υγιεινή των χώρων, ακόμα και τη βενζίνη για τη μεταφορά βιβλίων και περιοδικών από και προς τα παραρτήματα.
Οι υπολογιστές της Βιβλιοθήκης είναι ηλικίας πάνω από 15 χρονών, λειτουργούν χάρη στην ευρηματικότητα των υπαλλήλων. Οι συνθήκες στους χώρους φύλαξης των βιβλίων δεν είναι ιδανικές, οι θερμοκρασίες το καλοκαίρι φτάνουν 45 βαθμούς, αλλά τα βιβλία έχουν εγκλιματιστεί. Ευτυχώς δεν έχουμε καταστροφές. Επί έξι χρόνια περίπου, οι συντηρητές έχουν αποκοπεί από τα εργαλεία και τις συσκευές συντήρησης. Η υποδομή είναι στο κτήριο του Βοτανικού και οι συντηρητές στο Βαλλιάνειο, όπου συντηρούν με τα διαθέσιμα εργαλεία που έχουν. Αυτή είναι η κατάσταση που υπάρχει στη Βιβλιοθήκη.
* Υπ' αυτή την κατάσταση ποια είναι τα σχέδια και οι προτεραιότητές σας;
Η μετεγκατάσταση στο Φαληρικό Δέλτα, σε ένα κτήριο με σύγχρονες προδιαγραφές, με εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας και δέσμευση του Ιδρύματος να χρηματοδοτήσει την εκπαίδευση του προσωπικού, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του νέου κτηρίου και των νέων υπηρεσιών. Ωστόσο αναμένουμε καινούργιο προσωπικό, είτε με προκηρύξεις στην Ελλάδα του Μνημονίου και από διαθεσιμότητα. Μία σύνθεση και από νέους ανθρώπους και από έμπειρους ανθρώπους, όπως οι εργαζόμενοι των πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών που έχουν τεθεί σε διαθεσιμότητα είναι σε θέση να αξιοποιηθούν από την Εθνική Βιβλιοθήκη.
Μια μελέτη σκοπιμότητας έχει ξεκινήσει για τη μετεγκατάσταση ανθρώπων, εξοπλισμού, συλλογών, υποδομών στο καινούργιο κτήριο, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Οκτώβριο. Τότε θα ξέρουμε τις ακριβείς ανάγκες σε προσωπικό, σε εκπαίδευση και κόστος μετεγκατάστασης. Οι προετοιμασίες και η υλοποίηση της μετεγκατάστασης θα ξεκινήσουν μόλις ολοκληρωθεί η μελέτη.
* Υπό ποίες συνθήκες γίνονται οι συνεννοήσεις μεταξύ υπουργείου Παιδείας, Εθνικής Βιβλιοθήκης και Ιδρύματος Νιάρχου εν όψη της μετεγκατάστασης;
Οι υποχρεώσεις του Ιδρύματος εκπληρώνονται στην ώρα τους, οι υποχρεώσεις της πολιτείας καθυστερούν. Να πούμε την καθυστέρηση επί εννέα χρόνια στον διορισμό διευθυντή της Βιβλιοθήκης όταν το προσωπικό φυλλορροεί και δεν αναπληρώνεται; Και επειδή κάποιος θα μπορούσε να τα αποδώσει όλα στην οικονομική κρίση, που είναι υπαρκτή, θέλω να θυμίσω ότι η κατάσταση της μη εκπλήρωσης των υποχρεώσεων της πολιτείας προς την Εθνική Βιβλιοθήκη εμφανίζεται τουλάχιστον από την εποχή του Ροΐδη, όταν το 1880 ως έφορος αυτής, εκλιπαρούσε για την προσοχή των βουλευτών και τη συνδρομή της πολιτείας για να λειτουργήσει και να επιτελέσει τη διατήρηση της εθνικής μνήμης. Το ελληνικό κράτος αδιαφορεί για την Εθνική του Βιβλιοθήκη και αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος. Είναι δυνατόν από το 2003 οπότε από δημόσια υπηρεσία μετατράπηκε σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και παρά τον ιδρυτικό νόμο 3149/2003 που όριζε την ψήφιση οργανισμού σε ένα εξάμηνο και παρά του ότι έχουν υποβληθεί δύο ή τρία σχέδια οργανισμών δεν έχουν εγκριθεί. Γιατί; Ποιος εξυπηρετείται απ' αυτό; Πάντως όχι η Εθνική Βιβλιοθήκη, όχι ο σκοπός της φύλαξης της εθνικής μνήμης.
* Η ΕΒΕ διαθέτει πλουσιότατες συλλογές, χειρογράφων, παλαιτύπων και αρχείων. Πώς πάει η απογραφή τους;
Πράγματι είναι πλουσιότατες. Ξαφνιάζουν και τον πλέον ειδικό. Το πιο παλιό ελληνικό βιβλίο που διαθέτει η Βιβλιοθήκη είναι η Γραμματική του Λάσκαρη, που έχει εκδοθεί στο Μιλάνο το 1476. Έχει εντυπωσιακά βιβλία, τα περισσότερα από τα οποία είναι από συλλογές που δωρίστηκαν στην ΕΒΕ. Ευτυχώς είναι καταλογογραφημένα. Αυτό που δεν έχει γίνει είναι βιβλιολογική τους περιγραφή, η ιστορία του κάθε αντιτύπου που βρίσκεται στα ράφια. Αυτή η ιστορία είναι που το καθιστά το αντίτυπο πολύτιμο και τη λειτουργία της ΕΒΕ αναντικατάστατη. Τώρα είναι σε εξέλιξη η απογραφή των χειρογράφων, θα ολοκληρωθεί τον Αύγουστο. Έχει ήδη ολοκληρωθεί ο έλεγχος των κλειστών συλλογών παλαιτύπων και δεν υπήρχαν απώλειες. Θα ακολουθήσουν τα Αρχεία.
Απογραφή της κύριας συλλογής είναι πολύ δύσκολο να γίνει τώρα λόγω του μεγέθους της, είναι περίπου 1.000.000 αντίτυπα. Μία πτυχή της μελέτης σκοπιμότητας αφορά τον τρόπο καταμέτρησης και απογραφής με τη χρήση ραδιοσυχνοτήτων. Εγώ τουλάχιστον αυτό θα προτείνω για το τμήμα της συλλογής που επιδέχεται τέτοιας σήμανσης.
* Ποιες συλλογές θα μεταφερθούν στο νέο κτήριο και τι θα παραμείνει στο Βαλλιάνειο; Ποια χρήση επιφυλάσσεται στο Βαλλιάνειο για το μέλλον;
Τα στοιχεία που θα προκύψουν από τη μελέτη σκοπιμότητας θα μας δείξει ποιες συλλογές θα μεταφερθούν. Η χρήση του Βαλλιανείου είναι αντικείμενο μελέτης μιας ομάδας εργασίας που αποτελείται από μέλη του Εφορευτικού Συμβουλίου και του προσωπικού της ΕΒΕ. Αυτό βλέπω ότι χρειάζεται η Βιβλιοθήκη, η ενεργή συμμετοχή του προσωπικού σε κάθε διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής. Είναι ο ζωντανός οργανισμός της ΕΒΕ, το σώμα, το μυαλό, τα χέρια της, οι γνώσεις, οι δεξιότητες, η αφομοίωση της αποστολής της. Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στις επόμενες γενιές είναι αυτοί οι άνθρωποι, δεν πρέπει να τους βγάλουμε έξω από τις διαδικασίες λειτουργίας της Βιβλιοθήκης. Πρέπει να γίνουν «ηγέτες» στον χώρο τους και στο γνωστικό τους πεδίο.
* Η χρήση του Βαλλιάνειου δεν καθορίζεται από το κληροδότημα των αδελφών Βαλλιάνων;
Πεντακάθαρα. Το Βαλλιάνειο ανήκει στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Είναι η ιστορία της και θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα χαρακτηριστικά που έχει και να ενταχθούν λειτουργίες που συνάδουν με αυτά. Άρα εκεί πρέπει να αναδεικνύεται η ιστορία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, του βιβλίου, της τυπογραφίας, του χαρτιού, της ανάγνωσης, της βιβλιοθηκονομίας. Πρέπει οι λειτουργίες του να είναι συμπληρωματικές με τις λειτουργίες του νέου κτηρίου και να ταιριάζουν στον χαρακτήρα του εμβληματικού Βαλλιάνειου. Παράλληλα πρέπει να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του κτηρίου όχι μόνο οικονομικά. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι μέρος της Τριλογίας, πρέπει να ανακαινιστεί και να συντηρηθεί για να μπορέσει να ανταποκριθεί στον ρόλο του και στο μέλλον.
* Θα επιδιώξετε και οικονομικά οφέλη από τη μελλοντική λειτουργία του;
Αν εννοείτε εισιτήριο, δεν θα το ήθελα. Αυτό θα το αποφασίσει το Εφορευτικό Συμβούλιο, η δική μου εισήγηση θα είναι αρνητική. Δεν επιτρέπεται να αρνηθείς σε κανέναν πολίτη, Έλληνα ή μη, τη δωρεάν είσοδο στην Εθνική Βιβλιοθήκη της χώρας. Όμως μπορεί να φιλοξενήσει ένα πωλητήριο με αντικείμενα, εκδόσεις που αφορούν στη διάδοση και την ανάδειξη των θησαυρών και του πλούτου της.
* Έχει εξαγγελθεί ότι στον καινούργιο χώρο θα λειτουργήσει και η Δημόσια Βιβλιοθήκη στο Κέντρο Πολιτισμού Σ.Ν. Με το δεδομένο ότι υπάρχει εκτεταμένο δίκτυο δημόσιων βιβλιοθηκών και ότι ακριβώς απέναντί του το Ευγενίδειο Ίδρυμα έχει μια εξαιρετικά οργανωμένη δημόσια δανειστική βιβλιοθήκη και επίσης αυτή θα «κλέψει» πολλά τ.μ. από την ΕΒΕ. Ποια η σκοπιμότητα λειτουργίας της και βάση ποιάς στρατηγικής αποφασίστηκε η σύστασή της; Ποιος το αποφάσισε;
Υπάρχουν τρεις διακριτοί ρόλοι για μια Εθνική Βιβλιοθήκη. Ο ρόλος της παραδοσιακής Εθνικής Βιβλιοθήκης που επικεντρώνεται στη δημιουργία και τη διαφύλαξη της παραγόμενης δημοσιευμένης γνώσης εντός της χώρας ή που αφορά τη χώρα, ο ρόλος της σύγχρονης που εμπεριέχει τον πρώτο και επικεντρώνεται στην παροχή υπηρεσιών προς τις βιβλιοθήκες της χώρας. Υπάρχει και ο τρίτος ρόλος που αναπληρώνει την έλλειψη υποδομών Παιδείας και πληροφόρησης.
Σ' αυτόν εντάσσεται η Δημόσια Βιβλιοθήκη, διακριτά εντός της Εθνικής. Είναι μία επιπλέον λειτουργία της ΕΒΕ, η οποία καλείται να συμβάλλει στην αντιμετώπιση του πληροφοριακού αναλφαβητισμού. Δηλαδή βοηθάει τον αναγνώστη να αναγνωρίσει τις πληροφοριακές του ανάγκες, να εντοπίσει τις σχετικές πηγές, να αντλήσει τις κατάλληλες πληροφορίες μέσω του Διαδικτύου, να εξοικειωθεί με τις νέες τεχνολογίες και να έχει, κυρίως, την ικανότητα να τις αξιολογήσει και να τις επεξεργαστεί.
Παράλληλα απευθύνεται και στις υπόλοιπες βιβλιοθήκες της χώρας, δημόσιες, δημοτικές και σχολικές, αν είχαμε, και λειτουργεί ως πρότυπο και ως υποστηρικτής τους.
* Δηλαδή αυτή η λειτουργία της Δημόσιας Βιβλιοθήκης «κλέβει» το Future Library από το Ίδρυμα Νιάρχος και το ενσωματώνει στις λειτουργίες της ΕΒΕ;
Ναι, γιατί το Future Library καλύπτει ένα πραγματικό κενό. Αυτό είναι το ζητούμενο μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης, να ενσωματώνει και τους τρεις παραπάνω ρόλους της.
* Το Μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψε τα Χριστούγεννα η ΕΒΕ με το Future Library τι προβλέπει;
Στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας χρηματοδοτείται η απασχόληση παλαιογράφων για την απογραφή - καταγραφή των χειρογράφων και η απασχόληση εμπειρογνωμόνων για τη μελέτη σκοπιμότητας με τη συνεργασία όμως του προσωπικού της ΕΒΕ. Στο ίδιο πλαίσιο αναμένεται και η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης του προσωπικού της ΕΒΕ.
* Εν όψει της μετεγκατάστασης εγείρονται ερωτηματικά και ανησυχίες σχετικά με τον ρόλο του Ιδρύματος Νιάρχου και τον δημόσιο χαρακτήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Τι απαντάτε σε όσα υποστηρίζονται και γράφονται;
Ο κίνδυνος να μην υπάρχει Εθνική Βιβλιοθήκη προέρχεται από την αδιαφορία ή αδυναμία αυτού που οφείλει να διατηρεί και να διαφυλάττει τον δημόσιο χαρακτήρα της, δηλαδή το ελληνικό κράτος. Είναι ευθύνη κάθε κράτους, από τη σύστασή του, να διατηρεί τον δημόσιο χαρακτήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης του.
* Τη σύμβαση που έχει υπογραφεί μεταξύ πολιτείας και Ιδρύματος Νιάρχου για την Εθνική Βιβλιοθήκη τη γνωρίζετε, τι προβλέπει;
Προβλέπει τη χρηματοδότηση από το Ίδρυμα των δύο κτηρίων (της ΕΒΕ και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής) και του Πάρκου και του εξοπλισμού τους, και την εξασφάλιση του αναγκαίου προσωπικού για τη λειτουργία τους από το κράτος.
* Ποια θα είναι η ανάμειξη του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου που διαθέτει το νέο κτήριο και του Κέντρου Πολιτισμού που διαχειρίζεται την κατασκευή του έργου, στη μελλοντική λειτουργία της ΕΒΕ;
Η σύμβαση προβλέπει ότι με την παράδοση του κτηρίου, όλο το κτήριο, το πάρκο και η λειτουργία του παραχωρούνται στο Δημόσιο, το οποίο οφείλει να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα των δύο οργανισμών, ΕΒΕ και ΕΛΣ.
* Ακούμε περί Νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης. Τι σημαίνει αυτό;
Δεν υπάρχει Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη, υπάρχει Εθνική Βιβλιοθήκη σε νέα στέγη και με νέες υπηρεσίες.
* Είπατε ότι απαιτούνται τουλάχιστον 250-300 εργαζόμενοι για τη λειτουργία της ΕΒΕ σύμφωνα με τη μελέτη του Ιδρύματος Νιάρχος. Με την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα αν η πολιτεία δηλώσει αδυναμία να ανταποκριθεί, τώρα βλέπουμε απολύσεις παντού, χάνεται και ο δημόσιος χαρακτήρας της ΕΒΕ;
Αν το κράτος συνεχίσει να μην εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του έναντι της ΕΒΕ δεν θα χαθεί ο δημόσιος χαρακτήρας της ΕΒΕ, θα χαθεί η ΕΒΕ.
* Είναι ψηφιοποιημένες οι συλλογές της ΕΒΕ;
Είναι ένα μέρος των εφημερίδων και των χειρογράφων της. Στις προθέσεις μου είναι η συνεργασία με άλλες βιβλιοθήκες της χώρας, ώστε να αρχίσει μια συστηματική ψηφιοποίηση όλων των συλλογών, εφημερίδων, παλαίτυπων, χειρογράφων, αρχείων με χρηματοδότηση από διαρθρωτικά προγράμματα. Αυτό θωρακίζει τον δημόσιο χαρακτήρα της ΕΒΕ και των άλλων βιβλιοθηκών και εξασφαλίζει την ανοιχτή πρόσβαση στα ψηφιακά δεδομένα. Αλλιώς η διαχείριση του ψηφιακού υλικού εγκαταλείπεται στη διακριτική ή αδιάκριτη ευχέρεια του χρηματοδότη.
* Με δεδομένο ότι το μεγάλο διακύβευμα της εποχής μας είναι η διαχείριση της ψηφιοποιημένης γνώσης, ποιος είναι ο κίνδυνος για την ΕΒΕ και κάθε βιβλιοθήκη ή αρχείο;
Με προβληματίζει η διατήρηση του ψηφιακού υλικού μακροπρόθεσμα. Μελέτες από ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το LIFE, έχουν δείξει ότι το κόστος ψηφιοποίησης είναι ένα μόνο μέρος της ψηφιακής επιμέλειας, δηλαδή της διαδικασίας να παραμένει προσβάσιμο και αναγνώσιμο το ψηφιοποιημένο υλικό για πάντα. Αν δυσκολεύεται η κοινωνία να εξασφαλίσει χρήματα για την ψηφιοποίηση φαντάζεστε πόσο πιο μεγάλη προσπάθεια απαιτείται από την ΕΒΕ για να διατηρηθεί η προσβασιμότητα στο απώτερο μέλλον;
* Πώς αντιμετωπίζετε το γεγονός ότι η ΕΒΕ μεταφέρεται σε ένα σημείο χωρίς εύκολη πρόσβαση από το κοινό, έξω από τον κεντρικό ιστό της πρωτεύουσας;
Είναι ένα πρόβλημα υπαρκτό. Η επίλυσή του μπορεί να υλοποιηθεί σε δύο φάσεις. Άμεσα, με συνεχή δρομολόγια λεωφορείων από τον σταθμό του μετρό Φιξ, που είναι ο πιο κοντινός, στο συγκρότημα του Φαληρικού Δέλτα και μακροπρόθεσμα να δημιουργηθεί ένας σταθμός μετρό που ακούω ότι προγραμματίζεται για το 2025. Ωστόσο από τώρα το Ίδρυμα Νιάρχος έχει βάλει δωρεάν λεωφορείο από το Φιξ προς το Κέντρο Επισκεπτών του εργοταξίου.
* Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος της Εθνικής Βιβλιοθήκης στον 21ο αιώνα;
Είναι η συμβολή της στη δημιουργία και διατήρηση της εθνικής ψηφιακής μνήμης πέρα από τα όρια του χρόνου και του χώρου σαν ενεργό συστατικό του παγκόσμιου πλέγματος καταγεγραμμένης γνώσης που ενεργοποιεί, συντονίζει και «παρασύρει» τις κοινωνίες για την υπέρβαση από το τοπικό στο οικουμενικό και από το ατομικό στο συλλογικό.
Πηγή: avgi.gr
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου